بررسی تتبیقی تناسخ ملکی وملکوتی ار دیدگاه افلاتون ملاصدرا وشیخ اشراق

دغدغه جاودانگی انسان همواره ذهن بشر را به خود مشغول کرده است و در حوزه اعتقاد به جاودانگی روح، گرایش های متنوعی وجود دارد که تناسخ با قدمت چندین هزارساله اش یکی از این صورت ها به شمار می رود. اندیشمندان مسلمان با توجه به مبانی معرفت شناختی و هستی شناختی اسلامی در حوزه های فلسفه، کلام و عرفان، تلاش کردند تا براساس مبانی خود به این دیدگاه بپردازند. در حوزه فلسفی دو مکتب اشراق و حکمت متعالیه با بهره گیری از مبانی خاص خود علاوه بر بیان نظریات تناسخیه و پاسخ به شبهات آن ها، تلاش کردند تا ماجرای حضور نفس پس از مفارقت از بدن، در دنیای دیگر و پس از اتصال نفس به بدن و حشر نفس را تبیین کنند. با مطالعه آثار افلاطون در می یابیم که ایشان صراحتاً به انتقال نفس آدمی پس از مرگ به بدن حیوانات سخن گفته پس ایشان تناسخ ملکی را قبول دارند هر چند ملاصدرا سخن افلاطون در مورد این انتقال را حمل بر تناسخ ملکوتی می کند و به نظر ایشان این سخنان به زبان رمزگونه گفته شده تا مردم از کردار زشتشان دست بردارند. شیخ اشراق نیز تلاش می کند با بیان آراء مکاتب فلسفی، نظرات آن ها را با مکتب فلسفی خود مقایسه و حتی آن ها را در نظرات خود هضم کند ایشان در ابتدا تلاش می کند تا با دلایل مشائی به ابطال تناسخ و شبهات آن ها بپردازد به طوری که این نظر (تناسخ) را حشو مطلق قلمداد می کند، در مرحله بعد با استفاده از ذوق اشراقی خود، ماجرای سعادت و شقاوت نفوس، پس از مفارقت از بدن را به گونه ای اشراقی، توجیه می کند و می گوید تناسخ چه حق باشد و چه باطل، اهل شقاوت پس از مفارقت از بدن، به عالم مثال منفصل وارد و نصیب آن ها صور مثالی مظلمه خواهد بود. ملاصدرا را نیز ضمن اقامه برهان بر امتناع تناسخ ملکی، با استفاده از اصول خود، به دفاع از تناسخ ملکوتی پرداخت و آن را متناظر با معاد جسمانی می داند که انسان ها در قیامت طبق رفتار و کردار خویش، به صورت حیوانات محشور می شوند هم چنان که آیات و روایات زیاد بر تناسخ ملکوتی تأیید می کنند.